Wywiad z Panią pedagog Elżbietą Rokita Specjalistą d/s Bezpiecznego Internetu z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Limanowej- Bezpieczny Internet

1.Od 2004 roku organizowany jest Dzień Bezpiecznego Internetu. Co ma na celu?

Dzień Bezpiecznego Internetu ma na celu uświadomienie społeczności osób korzystających z tego cudu technologii, że musimy ciągle podnosić wiedzę na temat możliwości oraz zagrożeń Internetu. Zdobyta raz wiedza nie wystarczy. Zagrożenia zmieniają się bardzo dynamicznie. Powstają nowe trendy, aplikacje, gry - trzeba odświeżać swoją wiedzę. Ten dzień a właściwe cały miesiąc jest dobrym momentem aby poddać refleksji ten ważny obszar naszego życia.

2.W którym momencie życia dziecka, rodzic może zdecydować się na zakup komórki bądź komputera i ile czasu dziennie maksymalnie dziecko może spędzać przed komputerem?

Moment zakupu nowego urządzenia jest sprawą dość indywidualną, często rodzice kierują się swoimi potrzebami (np. kontaktdzieckiem) lub przekonaniami (np. dobrze jest dać dziecku nowoczesne technologie). Stanowisko osób na co dzień specjalizujących się w profilaktyce bezpiecznego Internetu, w tym moje,jest od lat niezmienne. Jest to model kontaktu - dziecko nowoczesne media. Wygląda on następująco:

•  do drugiego roku życia  żadnych ekranów: komórka i tablet poza zasięgiem dziecka.
• od trzeciego roku życia do szóstego - urządzenia z minimalnym dostępem, stale monitorowanym przez rodzica 10-20 minut dziennie. Tablet czy komórka nie mogą być elektroniczną nianią, która nas zastąpi.
• młodszy wiek szkolny (7-9) lat - w dalszym ciągu bez własnego urządzenia. Elektroniczne sprzęty mogą być już wspólnym dobrem domowym, z którego dziecko będzie korzystać z naszą pomocą i wiedzą. Jednak w dalszym ciągu to rodzice decydują o czasie korzystania (nie więcej niż 1,5 godziny dziennie) oraz o odwiedzanych stornach, aplikacjach, grach. Wszystkie aktywności za zgodą i wiedzą rodzica. Jeden dzień w tygodniu bez mediów.
• klasy 4-6 szkoły podstawowej to czas intensywnego rozwoju na wszystkich płaszczyznach.  Wielu rodziców w tym wieku decyduje się za zakup. Modelowo, to jeszcze nie ten moment- urządzenie- dalej wspólnym rodzinnym  dobrem, rodzice decydują o czasie korzystania – do 2 godzin dziennie. W  dalszym ciągu nadzorują instalowane aplikacje i gry, obserwują zachowanie oraz uczą zasad bezpieczeństwa.  To czas dużego zainteresowania portalami społecznościowymi.
• młodzież - dwie najstarsze klasy szkoły podstawowej oraz starsi uczniowie – urządzenie może być już własnością nastolatka. Jeżeli modelowaliśmy relacje z mediami od najmłodszych lat - mamy już dobrze wyedukowanego elektronicznie człowieka. Pomimo dużej samodzielności - dzienny czas korzystania ustalają rodzice. Tworzymy tzw. kontrakt - robimy to indywidualnie z nastolatkiem, tak aby zachować higienę psychiczną. Można stosować dwie uniwersalne zasady: nie więcej niż 3 godziny dziennie na wszystkich urządzeniach oraz godzinę przed snem kończymy.

To przykład modelowego wprowadzanie elektroniki w życie młodego człowieka, jednak pamiętajmykażdy rodzić sam decyduje jak to będzie wyglądało w jego rodzinie.

3.Największe zagrożenia, czyhające na dziecko w sieci?

Nie powinniśmy demonizować Internetu, nie jest on taki zły. Paradoksalnie największym zagrożeniem jest brak wiedzy rodziców o istniejących zagrożeniach. Drugą sprawą jest brak odpowiedzialności za zdobywanie tej wiedzy i dalsze przekazywanie młodym ludziom. Zagrożenia które możemy spotkać w Internecie, bez względu na panujące trendy: cyberprzemoc, uwodzenie w Internecie,niebezpieczne kontakty i treści, pornografia, patoyoutyberzy, seksting (wysłanie zdjęć, których nie da się usuną z sieci) uzależnienie od gier i portali społecznościowych. Z wszystkim co przydarzy się w Internecie można sobie poradzić - trzeba  tylko potrafić w porę rozpoznać, że dzieje się coś niedobrego. Odpowiednia wiedza pozwała szybko zareagować aby zminimalizować dalsze skutki. Można skorzystać również ze specjalistycznej pomocy instytucji np. policji czy poradni psychologicznej.

4.Jak chronić dziecko przed cyberprzemocą?

Aby ochronić dziecko przed cyberprzemocą trzeba zdawać sobie sprawę, że takie zjawisko istnieje i może dotknąć każdego. Należy porozmawiać z młodym człowiekiem o sytuacjach, które mogą zdarzyć się w Internecie. Dziecko może nie wiedzieć, że obrażanie kogoś anonimowo w Internecie może komuś zrobić krzywdę lub doprowadzić tę anonimową osobę nawet do śmierci. Dziecko może nie wiedzieć, że umieszczone w mms-ie zdjęcie zostanie w Internecie na zawsze. Dziecko może czuć się winne jeżeli ktoś je obraża lub szantażuje. Dorośli muszą wiedzieć, że różne sytuacje mogą się zdarzyć. Odpowiedzialni rodzice, to mocny czynnik chroniący. Często nie da się wszystkiego przewidzieć, różne rzeczy wymykają się z pod kontroli, czasem nie da się w pełni ochronić. Szybkie zagregowanie w takiej sytuacji pomoże zminimalizować szkody. Dobrze też znać miejsca bądź osoby które mogą nam udzielić pomocy - ocenić powagę  sytuacji, jej konsekwencje prawne i psychologiczne.

5.Uzależnienie od komputera i Internetu. Kiedy powinna się zapalić czerwona lampka?

Zdecydowanie chciałabym rozróżnić dwie kategorie problemów, które często są nazywane uzależnieniem od Internetu. Te kategorie to uzależnienie od Internetu jako jednostka chorobowa oraz nadużywanie Internetu - często nawykowe. W swoje praktyce zawodowej (11 lat pracuje z dziećmi i młodzieżą mającymi takie problemy) zdecydowanie częściej spotykam to drugie.

Uzależnienie od Internetu jest chorobą (jak alkoholizm na przykład). Jak w każdej jednostce chorobowej niezbędny jest kontakt z lekarzem, w tym przypadku z psychiatrą. Bez farmakoterapii czy leczenia w zakładzie zamkniętym często nie jesteśmy w stanie nic zmienić. Objawy uzależnienia są ciężkie, dezorganizujące życie całej rodziny,  niemożliwe do przeoczenia - jednym z głównych jest korzystanie z Internetu jako jedyna aktywność życiowa. Dziecko o niczym innym nie mówi, śpi z telefonem lub korzysta z Internetu/ gry komputerowej w nocy rezygnując ze snu,  spożywa posiłki w osobności przed ekranem (lub nie je bo nie ma czasu), nie wychodzi z nami z domu, nie uczy się - oceny obniżają się znaczącą, zaniedbuje higienę osobistą, jest agresywne, drażliwe. Zmiana zachowania dziecka jest diametralna. Jednak aby do takiego stanu doszło potrzeba długo na „to pracować” mocno nadużywając Internetu, nie respektując ustalonych zasad.  Badani mówią też, że wczesna inicjacja komputerowa zwiększa ryzyko uzależnienia.

Nadużywanie Internetu to zjawisko, kiedy młody człowiek za dużo czasu spędza w sieci i zaczynają się z tego powodu drobne utarczki rodzinne. Dziecko coraz bardziej angażuje się w sieć, łamie zasady czasu ustalonego, kłóci się z nami o telefon, nauka szkolna mniej go interesuje, częściowo rezygnuje z ulubionych aktywności. Jako rodzice widzimy, że traci zainteresowanie życiem rodzinnym i społecznym, na rzecz czasu z telefonem czy grą komputerową. Cechą nadużywanie jest też to : większość znajomych i przyjemności czasu wolnego  znajduje w sieci. Jeżeli zareagujemy, to na tym etapie to jesteśmy w stanie dziecku pomóc samodzielnie wykorzystując nasze kompetencje rodzicielskie (np.  zaostrzając system nadzoru rodzicielskiego, negocjując nowe zasady korzystania z mediów, ustalając nowy kontrakt czasowy,  zabierając telefon dziecka na kilka godzin dziennie - możliwości jako rodzice mamy wiele). Jeżeli nie potrafimy zrobić tego sami, kontaktujemy się ze specjalistą od tego problemu,  który pomoże przywrócić kompetencje rodzicielskie.  Można wspomóc nastolatka terapią behawioralną, która na ma celu przeformułowanie kontaktu nastolatka z technologiami cyfrowymi z patologicznych na przeciętnie spotykane. Przy ścisłej jednak współpracy z rodzicami. Oferta taka jest dostępna w PPP Limanowa

6.W jaki sposób opiekunowie mogą kontrolować to, co dziecko robi w sieci?

Jeżeli chodzi o kontrolowanie korzystania z Internetu , to uważam, że nie jest to dobrym rozwiązaniem. Kontrolować się po prostu nie da. Łatwo też można tę kontrolę utracić. Modelować zamiast kontrolować – to jest skuteczne rozwiązanie. Rodzice od pierwszego kontaktu z urządzeniem cyfrowym powinni ustalać zasady korzystania. W rodzinach w których modelowanie jest prowadzone od lat wczesnodziecięcych problemy są znacznie mniejsze. Urządzenia multimedialne nie są tutaj przedmiotami wychowawczymi - wyznaczającymi kary i nagrody, nie polegają przetargowi, nie służą do przekupstwa czy manifestowania władzy. Urządzenia te dają  za to wiele możliwości: rozrywki, informacji, komunikacji, prostu każdy domownik z nich korzysta, zgodnie z ustalonymi zasadami. Podobnie jak korzysta się w domu z lodówki, odkurzacza, kanapy - urządzenie elektroniczne staje się domowym potrzebnym sprzętem a nie przedmiotem władzy, kontroli i wychowania. Jednak taki luksus należy sobie wypracować z dzieckiem od pierwszej bajki na Youtubie. Wychowanie do Internetu, do elektroniki to ważny komponent odpowiedzialności i władzy rodzicielskiej.

A co gdy tego nie zrobimy w wczesnym dzieciństwie? Zawsze można próbować naprawić to później, wymaga to wprowadzenia konsekwentnych zasad czasu korzystania z mediów. Szalenie ważny jest tez dobry przykład rodziców. Na przykład jeżeli my zjadamy obiad czy kolekcję z telefonem w ręku, nie liczmy że dziecko będzie chciało inaczej. Dzieci uczą się przez co to widzą a nie słyszą. Znów wzór życia rodziców pełni pierwszoplanową rolę.

7. Od roku czasu w związku z pandemią koronawirusa COVID-19 i wiele sfer życia przeniosło się do sieci. Jakie są pozytywne i negatywne skutki tej sytuacji?

Czas pandemii jest rzeczywiście trudny dla wielu z nas. Rozmawiając z dziećmi i młodzieżą pozostających w nauce zdalnej obserwuję wiele negatywnych skutków rozwojowych, które są ich udziałem. To trochę wbrew naturze. Brak kontaktów społecznych jest zabójczy. Adolescencja to okres rozwojowy, gdzie młodzi ludzie potrzebują rówieśników aby dalej wzrastać. Obserwując innych uczą się jak reagować w różnych sytuacjach. Rówieśnicy są dla nich lustrem w którym potrzebują się przeglądać, szukać informacji zwrotnej na swój temat, uśmiechu, pokiwania głową, określonej mowy ciała, dotyku, ucisku, poklepania po plecach. Nie można  zrobić tego za pośrednictwem emotki na komunikatorze. Młodzi zatracają się bez celu w grach komputerowych, oglądają seriale na Netflixie, śledzą ulubionych youtuberów. Muszą podejmować różne aktywności w sieci, żeby choć w minimalnym stopniu  zaspokoić swoje potrzeby rozwojowe i poznawcze. Moim zdaniem to właśnie dla tej grupy skutki są  wyjątkowo poważne bo dotyczą bezpośrednio sfery intensywnego rozwoju. Pytywne skutki widzę tylko takie, że rozwinęliśmy się cyfrowo jako społeczeństwo. Nauczyliśmy się pracować zdalnie, obsługiwać różne nowe programy i aplikacje internetowe. Bardzo dobrze idzie nam tez komunikacja on-line  i to we wszystkich grupach wiekowych

8. Czy edukacja zdalna w okresie pandemii przynosi oczekiwane rezultaty, czy może potęguje zagrożenia?

Jeżeli założymy ze edukacja szkolna służy tylko przekazywaniu wiedzy, to edukacja zdalna spełnia swoje zadanie. Lekcje się odbywają, materiał merytoryczny jest przekazywany, są wykłady nauczycieli, prezentacje multimedialne, notatki, sprawdzimy, odpowiedzi ustne. Wreszcie oceny i zaliczenia działu czyli to działa. Jednak zdobywanie a zwłaszcza zapamiętywanie wiedzy w tych warunkach jest mocno utrudnione.

Mózg abyprawidłowo działać, w tym koncentrować uwagę,potrzebuje ruchu -  by móc zapamiętywać, syntezować i analizować wiedzę ,łączyć wiadomości. W szkole zawsze trzeba się ruszać -  przejść z klasy do klasy, często na innym piętrze, szybko biec na obiad, czy do sklepiku, pograć na wf, czy wreszcie dość i wrócić ze szkoły. Ruch to dla mózgu paliwo. Uwięziony (mózg) 5-8 godzin przez laptopem, nie jest w stanie tego paliwa uzyskać a co za tym idzie podtrzymać swojej wydolności. Szybko popada w letarg poznawczy. A dodając do tego że mamy jeszcze często komórkę w reku dziecka z rozpraszającym komunikatorem czy kilka gier na laptopie w które można grać, sprawa komplikuje się jeszcze bardziej.

W edukacji szkolnej nie chodzi tylko o budowanie wiedzy, ale również o budowanie człowieka. Uczenie go zachowania w różnych sytuacjach społecznych, mierzenia się z trudnościami, poznawania swoich możliwości, rozwiązywania konfliktów z rówieśnikami, szacunku dla osób znaczących, wspólnego przeżywania radości i smutków. Bycia wśród innych ludzi. Tego nie da zrobić on -  line.

9. Jak rodzice, szkoły, instytucje kultury mogą działać na rzecz bezpiecznego korzystania z Internetu?

O rodzicach mówiłam już dużo: jesteśmy niezastąpionym wzorem relacji internetowych. Powinniśmy z naszymi dziećmi rozmawiać, uczyć bezpieczeństwa i dawać przykład swoim zachowaniem. Ważną rolą rodzica jest także aby w ramach ciągłego przebodźcowania Internetem (kilka godzin lekcji on line plus inne aktywności w sieci - co daje ponad 8 godzin bycia w sieci),  pomóc dziecku się zrelaksować. „Odłączyć go” na jeden dzień od mediów elektronicznych, robiąc tzw. reset. Polecam zabrać dziecko na nieśpieszną wycieczkę do lasu. To udowodnione naukowo, że lasoterapia korzystnie wpływa na normalizowanie pracy układu nerwowego przeciążonego nadmiernym korzystaniem z mediów elektronicznych. Z własnego doświadczenia mogę potwierdzić (praktykuje od lat), że naukowcy się nie mylą, to najlepsze lekarstwo dla organizmu  przeciążonego  nowoczesnymi technologiami.

Jeżeli miałabym mówić o instytucjach kultury:obserwując od kilku lat działania Pańskiej instytucji, wiedzę, że radzicie sobie celująco. Podejmujecie  przeróżne inicjatywny społeczne w kilku miejscowościach gminy oraz Internecie, na rzecz rozpowszechniania wiedzy i szerzenia profilaktyki bezpiecznego Internetu. Mogę tylko pogratulować pomysłowości i czekać na nowe trafione inicjatywy.

Bardzo dziękuję w imieniu własnym jak i wszystkich moich współpracowników za docenienie naszej Instytucji, która od wielu lat troszczy się o rozwój czytelnictwa i szeroko pojętej kultury. Bowiem to właśnie kultura jest mocnym elementem naszego wszechstronnego rozwoju. Z okazji nadchodzących Świąt Wielkanocnych składam Pani najserdeczniejsze życzenia wszelkiej pomyślności i sukcesów zarówno życiu zawodowym jak i prywatnym. Jeszcze raz bardzo dziękuję, że znalazła Pani czas, aby udzielić tak wyczerpujących odpowiedzi. Wywiad został zorganizowany w ramach tegorocznej akcji Dzień Bezpiecznego Internetu 2021 pod hasłem "Działajmy razem!"